Tineke Dieks, papierknipster ‘Ooit knipte ik de Gordiaanse knoop’

De Lelybel
Hoewel de naam van hoofdredacteur Jaap Knip doet vermoeden, hebben we hier niet te maken met belangenverstrengeling: het onderwerp knippen is te bijzonder om te laten liggen. Tineke Dieks maakt knipkunst. Die kunst werd vanaf de kleuterschool al onderwezen maar wordt ten onrechte alleen geassocieerd met kinderen. Knippen is van en voor iedereen, een zeer laagdrempelige en creatieve vorm van tijdsbesteding. Tineke heeft daar tal van voorbeelden van maar hier laten we haar alleen aan het woord.

Wat is je achtergrond?
‘Ik ben de oudste uit een gezin van acht kinderen. Vanaf mijn vijfde jaar opgegroeid in Kuinre, Overijssel. In Luttelgeest ging ik naar de lagere school, later in Emmeloord naar de middelbare school. Van leerling werd ik medewerker op dezelfde school. Op een gegeven moment kwam ik het woord ‘bezigheidstherapie’ tegen en vroeg aan de decaan wat dat was. Na zijn uitleg zei ik dat ik dat altijd al had willen doen. Want op 11-jarige leeftijd heb ik drie maanden in het ziekenhuis gelegen. Daar was een juf die de leukste dingen met je deed. Zo’n juf wilde ik worden. Ik ben de opleiding bezigheidstherapie gaan doen en heb daarna gewerkt in het ziekenhuis in Zwolle tot dat mijn oudste geboren is. In 2003 moest ik een hersenoperatie ondergaan. Ik verloor toen onder andere mijn baan op de afdeling psychiatrie in het ziekenhuis hier  in Lelystad. Na anderhalf jaar had ik weer een baan in Amsterdam bij een zorginstelling en werkte ik met ouderen. Ik heb nog versneld de opleiding SPW 4 activiteitenbegeleiding gedaan In 2012 werd die baan me te druk. Het lukte daarna niet meer om aan het werk te komen, dit ook door langdurige lichamelijke problemen. In het laatste jaar voor mijn pensionering ben ik met alles gestopt. Daarna ben ik in 2020 bij BinnenInn in winkelcentrum de Gordiaan gestart als gastvrouw.

’Hoe ben je verzeild geraakt in het knippen?
‘Dat heeft alles te maken met het knipsel dat in de slaapkamer van mijn ouders hing, hun trouwkaart, en die heeft me altijd geïntrigeerd. Ik knipte thuis al wel dingetjes. Toen we 33 jaar geleden in Lelystad kwamen wonen was er een cursus in het buurthuis. Een vrouw die lid was van een knipvereniging gaf destijds les. Ik zag toen het blad de Knip-Pers. Dat wilde ik graag hebben. Er bleek ook een landelijke vereniging te zijn en ik werd gebeld door iemand van het bestuur die vroeg of ik niet op een contactdag/ledenvergadering wilde komen. Dat bleek een leuk uitje en langzamerhand leerde je meer mensen kennen. Ze zagen wel dat ik heel creatief was en vroegen of ik mee wilde doen in een Denktank. Het is wel een vergrijzende groep: hoe kunnen we verder, wat kunnen we doen, hoe bereik je meer en jongere mensen. Ze vroegen me of het niet iets voor me was om in het bestuur mee te doen. Ik maakte lange dagen want ik werkte nog. Een aantal jaren later heb ik ja gezegd op die vraag en ben bestuurslid geworden en mocht dit 6 jaar doen.’

Is er ook in Lelystad zo’n Knipkring?
‘Nee, wel op Urk. Ik ben daar wel eens geweest en omdat ik nu geen auto meer rijd is het lastig daar te komen. Maar we hebben wel hier in de bibliotheek een workshop gehad met onze voormalige voorzitter Henk Kapitein uit Urk. Hij heeft heel veel voor de vereniging gedaan en knipt ook de mooiste stukken.’

Zijn er meer knippers in Lelystad en kennen jullie elkaar?
‘Ik weet dat niet. Ik ken in Lelystad geen mensen die lid zijn van de vereniging. In het land zijn er Knipkringen, groepjes die veelal bestaan uit vrouwen, die samen knippen.’

Kan iedereen knippen?
‘Ja hoor, niet iedereen wil het.’

Wat knipt men zoal? Zijn er tendensen?
‘We moesten op een gegeven moment als bestuur beslissen om te stoppen. En hadden we bedacht om als afscheidscadeau een boek te maken (laat het boek zien). Op het laatste moment zijn er, achter de rug van het bestuur om, mensen opgestaan die een nieuw bestuur hebben opgericht. Dat gebeurde in coronatijd. Het boek is toch uitgegeven en betaald uit het Lies Markusfonds. Er is aan leden gevraagd om een knipsel in te dienen voor het boek. Er staat van mij ook werk in. Dus in dat boek kun je zien wat voor knipsels er zijn. Om iets voor te bereiden wat over het thema het laatste avondmaal ging zocht ik een leuke afbeelding.
Dat knipwerk is een paneel geworden naar voorbeeld van een grote kroonluchter in de Pancratiuskerk in Heerlen: een veelhoekige kroonluchter met 8 panelen van de 7 sacramenten en het laatste avondmaal. Knipwerk in de vorm van glas met gekleurd dun vlieger-/vloeipapier. Die echte kroonluchter is drie meter in doorsnede. In het echt heb ik hem nog niet gezien, dus ik moet er nog een keer heen. De een maakt iets naar aanleiding van een ontwerp en de ander maakt zelf iets. Ikzelf ben van het uitknippen.’

Heb je één schaar of verschillende scharen?
‘Ik heb één schaartje dat ik al vanaf het allereerste begin gebruik. Toen ik dat kocht was het toen het duurste schaartje, de zogenaamde Golden Arrowschaar. Toen ik uit het bestuur ging kreeg ik een schaartje dat toen heel populair was. Maar voor mij knipt dat niet echt goed omdat je je eigen schaartje bent gewend. We hadden een bestuursuitje en er stond een vaas met een zonnebloem op tafel Daar zat iedereen omheen en de opdracht was: knip die bloem maar. Omdat je allemaal op een andere plek zit maakt ook iedereen iets anders.  Dus dat was eigenlijk het eerste werkstuk dat ik zelf geknipt heb.

Ik heb ook de tekst op de bar hier in BinnenInn geknipt, “Life begins after Coffee”. Er is ook een WhatsAppgroep en die hebben maandelijks een thema. De laatste maand was het thema de Kast. Een brandkast, schoenenkast of iets dergelijks. Ik knipte een inloopkast waar je een hoed ziet liggen of een bril en wat jurkjes. Als ik wat geknipt heb stuur ik een foto naar iemand van de groep en die deelt dat dan in de groep. Eind van de maand kun je op de internetpagina de resultaten van die maand zien.’

Die website vernieuwen was een initiatief van het nieuwe bestuur? Hebben ze veel veranderd?
‘Ja de website is vernieuwd en uitgebreid met allerlei links overal naar toe en overzicht van knipwerkstukken die worden gemaakt. En wetenswaardigheden van waar een tentoonstelling is en  wanneer er een excursie georganiseerd wordt. Er is ook een knipperslexicon opgezet, met Nederlandse knippers en hun geschiedenis. Maar we hebben nu ook een actieve Facebookpagina, TikTok en Pinterest. Alles is gemoderniseerd. Daardoor zijn er ook jongere mensen bij gekomen.’

Wat heb je nog meer geknipt?
‘Ik heb een werkje geknipt omdat de vereniging 35 jaar bestond. Ter gelegenheid van het huwelijk van een zoon van mijn broer heb ik ook iets geknipt. Als verrassing maakte ik een huwelijksknipsel ter gelegenheid van een 20 jarig huwelijk. Voor een bepaald knipsel gebruikte ik bloemenpapier van Deen. Ook een mobile, gemaakt voor de kerst in de boektiek in de Pijler. Verder heb ik het alfabet geknipt, wilde bloemen, een muis naar aanleiding van dat liedje over die veldmuis in het beukenbos, en een werkje voor de Boomplantdag. Maar het resultaat is altijd zwart of wit. Laatst ben ik op een expositie geweest en daar was een man die het voor elkaar gekregen had om met een speld prikjes in het knipwerk te maken waardoor het grijs leek. Veel van mijn knipsels heb ik geplaatst in een fotoboek.’

Is de papierknipkunst ook gedocumenteerd in boekvorm?
‘We hebben 4 keer per jaar een contactblad met een voorwoord door de voorzitter. In het blad ook altijd een rubriek van Jan Peter Verhave. Hij en zijn vrouw Joke hebben het tot hun levenswerk gemaakt de geschiedenis van de papierknipkunst in Nederland op papier te zetten in diverse boeken. Zij restaureerde papier en hij was historicus. Hun huis hing vol knipwerk. In Westerbork heb je het museum van papierknipkunst.’

Verkopen jullie je knipwerk ook?
‘Sommigen wel. Soms werken ze in opdracht maar ik niet. Maar ik heb wel voor de zoon van mijn broer een knipsel gemaakt ter gelegenheid van hun huwelijk. Dit naar voorbeeld van knipwerk ter gelegenheid van het huwelijk van mijn ouders. Ik heb dat ingelijst en ze hebben het opgehangen’

Heb jij een voorkeur voor een papiersoort?
‘Je hebt officieel silhouettepapier, de bovenkant zwart en de onderkant wit. Niet in elke reguliere boekwinkel te koop. Nu kun je het alleen nog bestellen via internet.’

Ik heb veel voorbeelden gezien maar kun je ook abstract knippen?
‘Dat doe ik wel eens. Ooit knipte ik een Gordiaanse knoop. Met het maandthema spreekwoorden knipte ik onder andere “spijkers op laag water”.’

Dit artikel verscheen in De Lelybel, jaargang 3, editie 7, 2022